به گزارش خبرنگار وسائل، متاسفانه آسیب اجتماعی تنهایی، به جوامع شرقی که نهاد و بنیاد خانواده در آنها از اهمیت بیشتری برخوردار است در حال تسری و گسترش است و برخی از نشانههای آن این روزها در زندگی مردم در کشورهای آسیایی مشاهده میشود.
هیچ انسانی نمیتواند با تنهایی کنار بیاید و با آن خو بگیرد، اگرچه انسان ماشینی امروز خود به خود و بنابه دلایلی تنهایی را تجربه میکند و یا در مواردی آنرا انتخاب میکند اما این دلیل آن نیست که بتواند بهتنهایی از پس همه نیازهای عاطفی و جسمی خود بربیاید.
از این روست که در جوامع غربی برخی از مردم برای پر کردن خلأهای عاطفی و تنهایی خود اقدام به نگهداری از حیوانات میکنند، بعضی دیگر از جمله کودکان یا سالمندان از حیوانات بهعنوان همراه و نگهبان استفاده کرده و عدهایی که مشکلات جسمی و حرکتی دارند از برخی حیوانات برای رفع این مشکل خود استفاده میکنند.
اما در جوامع شرقی بهویژه کشوری همچون ایران با بافت فوقالعاده سنتی که نهاد خانواده در مرکز آن قرار گرفته است تنهایی اتفاقی هولناک است که نمیتوان آن را با هیچ کدام از دستاوردهای غربی پر کرد.
این روزها فرهنگ وارداتی نگهداری از حیوانات خانگی بیش از پیش در بین گروههای مختلف مردمی بهخصوص چهرههای سرشناس کشور نمود پیدا کرده این در حالی است که در ایران همچنان این خانواده است که دردها و تنهاییهای فرد را در خود حل میکند.
پیوند انسان و طبیعت امری ذاتی است و در آموزه های دینی نیز سفارش بسیاری بر مهربانی با حیوانات شده است. اما توجه به این نکته ضروری است که دین اسلام بین مهربانی کردن و همزیستی تمایز قائل است. نگهداری و توجه به حیوانات ورعایت حقوق انها از آداب سفارش شده در دین مبین اسلام است.
در آموزه های دینی، روایات زیادی درباره حقوق حیوانات بیان شده: "اجتناب از آزار دادن" و" بيهوده كشتن حيوانات"، "منع از دوشيدن تمام شير حيوانات"،"منع از شكار شبانه پرنده و جوجه هايش" ،" نهى از حمله به آن ها در وقت خواب"،" محدودیت در سواری گرفتن و بارکشیدن "،"نهی ازبریدن اعضای بدن حيوانات"،"نهی از ذبح حیوانی در مقابل حیوان دیگر"و... بخش اندکی از وظایف وحقوق نسبت به حیوانات است.
همانگونه که حقوق انسان در دین اسلام محترم شمرده شده حقوق حیوانات نیز دارای جایگاه ویژه ای است ولی آیا اسیر کردن حیوانات در خانهها و ساختمانها به معنای رعایت حقوق حیوان ونشان دوستی باانهاست؛ یا آنکه انسانها به دنبال ارضای احساسات خود به بهای آزار حیوانات هستند؟
انسان نیازمند یک مونس، همدم و رابطه است و این نیاز یک نیاز فطری و درونی است که از هنگام تولد، نوزاد به مادر و نزدیکترین افراد به او دلبسته و علاقمند می شود. این نیاز در کودکی و نوجوانی تداوم می یابد. وقتی به نوجوانی می رسد این نیاز بسیار پر رنگ تر و شدیدتر می شود اما این رابطه عاطفی با مادر و اعضای خانواده به بیرون از خانواده و دوستان وهمسالان منتقل می شود.
یکی از عوامل مهم در تغییر شکل دادن این نیاز عاطفی و فطری از خانواده و همسالان به سمت حیوانات، این است که این نیاز را از اطرافیان خود دریافت نمی کند بنابراین اتوماتیک وار به موجود دیگری گرایش پیدا می کند.
برخی از افرادی که در کشور ما به خاطر خلأهای عاطفی خود؛ به دوستی و همزیستی با حیوانات میپردازند، معتقدند که همزیستی با حیوان خانگی بیدردسر، ماندنی تر، سهل الوصول تر است.
جایگاه انسان و حیوان
نگهداری از حیوانات خانگی پدیده ای نو ظهور به شمار نمی رود و از دیر باز بخصوص در مناطق روستایی حضور گربه، سگ، مرغ و خروس در حیات منازل و یا کوچه و پس کوچه های روستاها امری رایج و معمول بوده است.
اما نگهداری از حیوانات در منازل آپارتمانی از موضوعاتی است که در طول سال های اخیر ظاهرا با تنوع گونه های جانوری نیز همراه شده و به صورت یک معضل در جامعه اسلامی تبدیل شده است.
اما آفرینش انسان چه تفاوتی با آفرینش حیوان دارد؟ از یک سو؛ خداوند درقران کریم انسان را اشرف مخلوقات معرفی نموده وجایگاه خلیفه اللهی(جانشینی خدا) رابرای او قرارداده است.
هدف از آفرینش انسان را رسیدن به سعادت، کمال و خوشبختی معرفی کرده و همه آفرینش و موجودات را برای استفاده و رفاه او قرار داده است. هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكم مَّا فِي الأرْضِ جَمِيعاً [1]؛ «او كسي است كه همه آنچه در زمين است را براي شما آفريد». وَالْأرْضَ وَضَعَهَا لِلْأنَامِ [2]؛ و زمين را براي مردم قرار داديم.
همچنین خداوند فقط به انسان قدرت تعقل و تفکر داده تا حیوانات را وسیله تأمین نیازهای خودش قراردهد. وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكبُوهَا وَزِينَةً.[3] اسب ها و استرها والاغ ها را آفرید تا بر آنها سوار شوید و زینت شما باشد.
از سوی دیگر؛ طبق آموزه های اسلام؛ همه حیوانات حق حیات، تولید مثل و زندگی در خواستگاه اولیه خود را دارند و محدودسازی آنها در خانه و آپارتمان، نوعی حیوان آزاری محسوب میشود که از نگاه بسیاری از مدافعان حقوق حیوانات ـ که متأسفانه به بهانه حمایت از حیوان از آنها نگهداری میکنند ـ نادیده گرفته میشود.
در روایتی پیامبر اسلام (ص) فرمودند: للدّابّةِ على صاحِبِها سِتُّ خِصالٍ: يَعْلِفُها إذا نَزلَ، و يَعْرِضُ علَيها الماءَ إذا مَرَّ بهِ، و لا يَضْرِبُها إلاّ على حقٍّ، و لا يُحَمّلُها ما لا تُطيقُ و لا يُكلّفُها مِن السَّيرِ إلاّ طاقَتَهاولايَقِفُ علَيهافُواقا.
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: حيوان شش حقّ به گردن صاحب خود دارد؛ 1- هر گاه از آن پياده شد علفش دهد، 2- هرگاه از آبى گذشت آبش دهد، 3- به ناحقّ آن را نزند، 4- بيشتر از قدرتش بر ان بار نكند، 5- بيشتر از توانش آن را راه نبرد و 6- مدت زيادى روى حیوان توقف نكند.[4]
بنابراين، خداوند زمين و همه موجودات را براي اين آفريده تا انسان از مواهب آن بهره مند گردد و نيازهاي خود را با آن تأمين كند. با وجود این، این سؤال مهمی برای هر انسان آزاد اندیش پیش می آید که؛ آیا سگ و حیوانات دیگر، لیاقت و شایستگی مأنوس و همدم شدن و بعضاً همخواب، همرختخواب، همسفر، همراه و هممسیر شدن انسان را دارند ؟!!!
آیا همنشینی با حیوانات وروی آوردن به همزیستی با آنها و دوری از زندگی اصلی بشری و اهداف انسانی، نمی تواند ناشی از پوچ گرایی و بی هدفی در زندگی باشد؟!!!
عوامل گرایش به همنشینی و همزیستی با حیوانات
علاقه به نگهداری، همزیستی و همنشینی با حیوانات خانگی می تواند متاثر از عوامل متعددی باشد:
الف ـ عدم برقراری ارتباط فرد با خانواده و جامعه و نداشتن مهارت برقراری ارتباط با دیگران.
ب ـ یکی از علتهای علاقه به نگهداری حیوانات خانگی، ناشی از چشم و همچشمی با اطرافیان، همسایه و اقوام در پرستيژ اجتماعی و به عبارتی کسب جایگاه اجتماعی است.
ج ـ برخی از مردم نگهداری و پرورش حیوانات را برای تفریح و سرگرمی انتخاب کرده اند و آن را نشانه طبقه اجتماعی بالا می دانند.
د ـ برخی نیز چون شکست های عاطفی در زندگی داشته انذ به سمت حیوانات روی آورده اند (بی اعتمادی).
ه ـ گاهی مشکلات زندگی موجب کمرنگ شدن روابط افراد با یکدیگر و اقوام شده که این امر نقش مهمی در گرایش خانواده ها به نگهداری از حیوانات دارد.
ح ـ ارتباط با فرهنگ غرب و مد و فخرفروشی هم دراین قضیه بی تاثیر نبوده است.
خ ـ افزایش زندگی در فضای مجازی و استفاده زیاد از اینترنت و ماهواره و ... .
چ ـ تهاجم فرهنگی.
ذ ـ اختلالات شخصیتی: تمایل به انزوا طلبی، استرس، اضطراب و ... .
ر ـ برخی با نگهداری از سگ می خواهند خود را تجددگرا و تجدد پذیر معرفی کنند.
ز - ترس از فرزندآوری وفرار از مسؤولیت پذیری درقبال خانواده وفرزندان .
نگهداری از حیوانات خانگی پدیده ای است که این روزها در میان مردم به خصوص جوانان باب شده است و علل مختلفی برای آن وجود دارد. برخی به این موضوع به عنوان امری پسندیده و مورد تایید جوامع انسانی و روشنفکری نگریسته و موضوعی عادی و متعارف تلقی کرده اند و از آن به عنوان یک هنجار اجتماعی یاد می کنند اما بسیاری از تحقیقات روانشناسان و پژوهشگران مسائل اجتماعی در جوامع غربی و داخلی به این موضوع پرداخته و آن را در تضاد با کرامت و شخصیت انسانی دانسته اند.
این علل و عوامل را می توان در چند بخش عمده دسته بندی و سپس تحلیل و بررسی کرد: 1- از نظر دینی و مذهبی 2- روانشناسی 3- روانشناسی اجتماعی 4- پزشکی 5- قانونی وعرف اجتماعی
در این قسمت از یادداشت از نظر دینی و پزشکی علل آن را بررسی می کنیم ان شاالله علل روانشناسی و روانشناسی اجتماعی و قانونی و عرف اجتماعی آن را در بخش بعدی خواهیم آورد.
از منظر دین و مذهب
با بررسی آموزه های دینی در می یابیم که اسلام ناب محمدی هر آنچه برای سعادت و کمال بشری لازم بوده توسط پیشوایان دین، در قالب دستورات و فرامین مترقی و پیشرفته به انسان ها معرفی کرده است و آنان را از خطر گمراهی آگاه ساخته است.
اما دنیای غرب از جمله استکبار جهانی در صدد مبارزه با این خورشید تابان است و لذا راههای گمراه کننده خود را تزیین داده و به عنوان سبک زندگی انسانی و جهانی به خورد برخی از مسلمانان کم اطلاع میدهند.
از نظر اسلام، سگ جزء نجاسات شمرده میشود ولی احکام اختصاصی نیز دارد. سگ نجسالعين بهحساب میآيد؛ يعنی مو، آب دهان، ترشحات بينی، ادرار و مدفوع، خون و... آن نجس است و باعث نجاست محيط اطرافش میشود.
خريد و فروش آن نیز حرام است؛ البته خريد و فروش و نگهداری سگ شكاری، سگ گله و زراعت و سگ باغ، از اين حكم مستثنی است اما نجاست آنها به قوت خود باقی است.
با وجود چنين شرايطی، نگهداری كردن سگ در محيط منزل و بهخصوص آپارتمان به لحاظ شرعی و دینی تقريبا غيرممكن است. یکی از موضوعاتی که در سال های اخیر متأسفانه با سرعت زیادی در حال گسترش در جامعه اسلامی ما است، پرورش و نگهداری سگ در خانه است.
امروزه دشمنان دین اسلام برای زیبا جلوه دادن این عمل زشت میگویند، در زمان رسول خدا(ص) هم سگ بازی وجود داشته است و حتی سگ ها داخل منازل و مساجد رفت و آمد داشته اند و ازطرف پیامبر(ص) نیز نهی در این باره نرسیده است.
اما واقعیت چیست؟ یکی از حیوانات با وفایی که امروزه در زندگی برخی از افراد وجود دارد سگ میباشد که دارای فوایدی مانند نگهداری از گله، محافظت از مزرعه و شکار است و استفاده از آن در این زمینهها اشکالی ندارد.
امیرالمؤمنین علی (علیهالسلام) در این باره میفرماید: لا خَيْرَ فِي الْکَلْبِ إِلَّا کَلْبَ الصَّيْدِ أَوْ کَلْبَ مَاشِيه [5]فرمود: خيری در نگهداری سگ نيست، به جز سگ شکاری و سگ گله. ابو رافع در ضمن حديثى روايت مى كند كه: «پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نگهدارى سگ شكارى و هر سگى كه در آن نفع است مثل سگ گله و سگ خانه و بستان و مزرعه را به مسلمانان اجازه داد».
با توجه به این روایات و ده ها روایت مشابه آن، تنها استفاده از سگهای شکاری، سگ گله، سگ خانه و بستان و مزرعه مورد قبول دین و جایز میباشد. البته این حلال بودن هم به این معنا نیست که انسان سگ را داخل در زندگی خود کرده و او را بغل بگیرد، یا در رختخوابش بخواباند، و خلاصه با او زندگی مشترکی داشته باشد، بلکه باید بین زندگی سگ و انسان جدایی ایجاد شود.
امام صادق (علیهالسلام) میفرماید: لَا تُمْسِکْ کَلْبَ الصَّيْدِ فِي الدَّارِ إِلَّا أَنْ يَکُونَ بَيْنَکَ وَ بَيْنَهُ بَابٌ.[6] سگ شکاری را در خانهات نگهداری مکن مگر اينکه بين تو و او دربی باشد.(محل زندگی او جدا باشد).
انسانی که اشرف مخلوقات است و خداوند امتیازاتی به او داده که به سایر موجودات نداده است، به او قدرتی داده است که سایر موجودات را به خدمت بگیرد.
چقدر ناشایست است که اشرف مخلوقات با حیوانی که نجس العین است، زندگی مشترکی داشته و او را در منزل خود نگهداری نماید و با او همنشین شود، همان گونه که امام صادق (علیهالسلام) میفرماید: يُکْرَهُ أَنْ يَکُونَ فِي دَارِ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ الْکَلْبُ.[7] ناپسند است در خانه مرد مسلمان سگ باشد.
بنابراین، سگ حیوانی است که دارای فوایدی مانند شکار و محافظت از گله و... میباشد ولی مشروط به اینکه محل زندگی او با انسان جدا باشد و در خانه انسان رفت و آمد نداشته باشد.
زندگی با حیوانات خانگی از منظر پزشکان
احتمال انتقال بیماری های گوناگون از مخاطراتی است که سلامت این افراد و حتی خانواده و اطرافیان آنها را تهدید می کند و در صورت عدم رعایت نکات بهداشتی می تواند سر آغاز دردسرهای فروانی شود.
دکتر حمید عمادی، متخصص بیماری های عفونی می گوید: حیوانات خانگی آلودگی هایی دارند که ممکن است به راحتی به انسان منتقل شود. یکی از بیماری های شایعی که از طریق حیوان خانگی مثل گربه به انسان ها منتقل می شود؛ توکسوپلاسموز است.
این بیماری با بزرگ شدن غدد لنفاوی و تب بروز می کند. این انگل هیچ وقت از بدن خارج نمی شود و در افرادی که به دلایلی دچار نقص سیستم ایمنی می شوند، فعالیت خود را از سر می گیرد و ممکن است حتی باعث ایجاد توده ای در مغز شود. گربه بیماری دیگری به نام خراش گربه نیز ایجاد می کند که در اثر چنگ زدن باعث عفونت منطقه و بزرگی غدد لنفاوی می شود[8].
انواع بیماریهای شایعی که ممکن است از حیوانات خانگی به انسان منتقل شوند، عبارت اند از: 1- عفونت قارچی 2- کرمهای لولهای (کرمهای لولهای شایعترین انگلهای داخلی در گربهها هستند). 3- کرمهای هوک(کرمهای هوک در پوشش روده سگ زندگی میکنند) 4- یماری Giardia 5- کمپیلوباکتر ۶- سالمونلا.
7- کرم های نواری ۸- بیماری چنگ گربه (Cat-scratch disease) بیماری خراش گربه یا چنگ گربه (Cat-scratch disease) از بیماریهای منتقله از حیوانات به انسان است. 9- طاعون خیارکی ۱۰- توکسوپلاسموز ۱۱- بیماری هاری(بیماری هاری بسیار کشنده است و در صورت مشاهده پیشگیریها باید در اولویت قرار بگیرد.)[9]
تحقیقات پیاپی و نوین پزشکی علت پرهیز از سگ را میکروبها و ویروسهای مشترک میان انسان و حیوان میداند که از بزاق دهان سگ و مدفوع و بول سگ به انسان سرایت میکند که مشهورترین آن کرم آسکاریس و انگل وحشتناک آسکاریس است که در روده انسان سکنی میگزیند و از طریق دستگاه گوارش به بدن بیمار آسیب جدی و مخرب زده و فرد روز به روز به رنگ و روی زرد دچار شده و بر بینایی و تمرکز و تغذیه و خواب اثرات جبرانناپذیر وارد میکند.
این موارد و بسیاری از بیمارها و مشکلات جسمی برخی از اختلالات دیگر که هنوز علم آن را کشف نکرده هر انسانی را به فکر وامی دارد که نگهداری از این حیوانات به چه قیمتی؟!!!!!
دكتر محمدرضا شيرزادي، رئيس اداره بيماري هاي قابل انتقال بين انسان و حيوان می گوید: مهم ترين عوارضي كه ممكن است افرادي كه از سگ نگهداري مي كنند، به آن دچار شوند عبارت است از بيماري هاري كه يک بيماري ويروسي فوق العاده كشنده است و موجب عفونت مركز دستگاه عصبي مي شود.
از ديگر عوارض نگهداري از سگ حساسيت ها هستندكه مي تواند موجب بروز واكنش هاي مختصر تا واكنش هاي منتشر و آسم شود. سالک هم يک بيماري پوستي طولاني مدت و بدون تب و درد، قابل انتقال بين انسان و سگ است.
بيماري هاي انگلي هم از جمله بيماري هاي مشترک انسان و سگ است كه از جمله مي توان به كيست هيداتيک اشاره كرد كه در اثر خوردن تخم نوعي انگل است كه در مدفوع سگ بيمار وجود دارد و اين كيست ها بسته به اينكه در ريه، كبد، مغز يا هر بافت ديگري ايجاد شده باشند، قادر به بروز عوارض مختلفي هستند كه براي برداشتن كيست ها نياز به عمل جراحي است.[10].
دکتر کيت استنسکي محقق دانشگاه ايالتي کنزاس معتقد است: تحقيقات نشان مي دهد که ... هاری، لیشمانیوز جلدی، کیست هیداتیک، بیماری های انگلی، کک، کرم نواری، کرم های گرد و شپش بخشی از بیماری های قابل انتقال از سگ به حیوان محسوب می شود[11]./702/241/ح
سید محمد فاطمی نسب
منابع:
[1] بقره:29
[2] رحمن:10
[3] نحل:8
[4] مستدرك الوسائل .نورى، حسين ج8.ص260. آل البيت عليهم السلام . 1408 ق
[5] سفینه البحار، ج 7، ص 504.
[6] الكافي. ط- الإسلامية كلينى، محمد بن يعقوب. تهران .سال چاپ: 1407 ق،ج 6، ص552
[7] همان
[8]هفته نامه اینترنتی سلامت خرداد1394
[9] prevention farda.fr/002wFq
[10] روزنامه ايران، شماره 5051 به تاريخ 23/1/91، صفحه 14
[11] خبرگزاری مهر . ۶ خرداد ۱۳۹۴. کد خبر2579797